Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in davetlisi olarak 15-16 Eylül’de Özbekistan’ın tarihi Semerkant şehrinde düzenlenecek Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Devlet Başkanları Zirve Toplantısı’na katılacak. Sputnik, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün tarihsel serüveni ve misyonunu derledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 7 Ağustos’ta Rusya Devlet Başkanı Putin’le Soçi’de yaptığı görüşmenin ardından yaptığı açıklamada, “Eylül ayında Şanghay Beşlisi, Özbekistan’da toplanacak. Görüşmemizde Sayın Putin de rica etti; nasip olursa biz de inşallah oradaki toplantıya katılacağız. Şanghay Beşlisi’nin gerek üyeleri gerek gözlemci ya da diyalog ortağı olarak oraya katılacak olanlarla biz de beraber olalım diyoruz. Örneğin Çin geliyor, öbür tarafta Suud gelecek, Katar gelecek. Orada onlarla bir arada olmayı hedefliyoruz. Şu anda fevkalade bir durum olmazsa inşallah ben de oraya katılacağım” ifadelerini kullandı.Asya’nın en büyük ve stratejik ittifaklarından biri olarak kurulan ŞİÖ’nün bugün Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Pakistan, İran olmak üzere 9 üyesi bulunuyor. Türkiye de “diyalog ortağı ülke” sıfatıyla örgütte temsil ediliyor.ŞİÖ’nün amacı; karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesi olarak açıklanıyor.
ŞİÖ’nün kuruluşu ve gelişimi
ŞİÖ ilk olarak 1996 yılında Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından üye ülkeler arasında güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesi amacıyla “Şanghay Beşlisi” adıyla kuruldu.1996 ve 1997 yıllarında bu beş ülkenin devlet başkanları sırasıyla Şanghay ve Moskova’da bir araya gelerek “Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Arttırılması” ve “Sınır Bölgelerinde Askeri Güçlerin Azaltılması” anlaşmalarını imzaladılar. 1998-2000 yılları arasında zirve toplantıları sırasıyla Almatı, Bişkek ve Duşanbe’de yapıldı ve üye ülkeler, sınır bölgelerinde güvenin arttırılması yollarının yanı sıra, siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda da görüş alışverişinde bulunmaya başladılar.14-15 Haziran 2001 tarihlerinde Şanghay’da düzenlenen devlet başkanları zirve toplantısında ise uluslararası düzeyde ve üye ülkelerde yaşanan gelişmeler ışığında, terörizm, ayrılıkçılık ve köktencilikten kaynaklanan tehditlerle mücadeleye yönelik işbirliğinin daha etkin şekilde yürütülmesi için Şanghay Beşlisi’nin bölgesel bir teşkilat haline dönüştürülmesi kararlaştırıldı. Aynı zamanda bu zirvede Özbekistan’ın da ittifaka katılması onaylandı ve 6 ülke tarafından “Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Kurulmasına Dair Deklarasyon” imzalandı. Bu zirvede ayrıca, “Terörizm, Ayrılıkçılık ve Köktencilikle Mücadele Hakkında Şanghay Sözleşmesi”ne de imzalar atıldı
Örgütün üye sayısı artıyor
ŞİÖ ismini aldıktan sonra ittifakın ilk toplantısı ise 14 Eylül 2001’de Almatı’da düzenlendi. Bu zirvede, “Bölgesel Ekonomik İşbirliğinin Temel Hedef ve Yönelimleri ile Ticaret ve Yatırım Alanlarında Daha Uygun Koşulların Oluşturulması Sürecinin Başlatılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası” imzalandı, ayrıca, üye ülkelerin düzenli olarak toplantılar yapması kararlaştırıldı.7 Haziran 2002 tarihinde St. Petersburg’da düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde imzalanan ŞİÖ Şartı’nda ittifakın amacı, ilkeleri, yapısı, faaliyetleri, işbirliği alanları ve dış ilişkileri gibi hususlar ortaya konuldu.Kazakistan’ın dönem başkanlığında 8-9 Haziran 2017 tarihlerinde Astana’da gerçekleştirilen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde, üyelik süreçleri 2015 Ufa Zirvesi’nde resmen başlamış olan Pakistan ve Hindistan, tam üyeliğe kabul edildi. 17 Eylül 2021 tarihinde Duşanbe’de düzenlenen ŞİÖ Liderler Zirvesi’nde de İran, ŞİÖ’ye dokuzuncu üye olarak ilan edildi, Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a da diyalog ortağı statüsü verildi.ŞİÖ Dönem Başkanlığı’nı ise şu anda Özbekistan’da bulunuyor.
Türkiye’nin Diyalog Ortaklığı statüsü
Örgütün tam üyelerinin yanı sıra Afganistan, Moğolistan ve Belarus’tan oluşan “Gözlemci Ülkeleri”, Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’dan oluşan “Diyalog Ortağı Ülkeleri” bulunuyor.Türkiye, 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde oybirliğiyle Diyalog Ortaklığı’na kabul edildi. 26 Nisan 2013 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti’ne ŞİÖ’nün Diyalog Ortağı Statüsü Tanınmasına İlişkin Muhtıra” 01 Mayıs 2017 tarih ve 2017/10196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylandı ve 24 Mayıs 2017 tarihli ve 30075 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı.ŞİÖ’nün Diyalog Ortaklığı statüsü, ülkelerin örgütle belirli alanlarda sınırlı işbirliği yapmalarına olanak sağlıyor. Statü, kurumsal bağın derecesi bakımından “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer alıyor.Bu kapsamda Türkiye ile ŞİÖ arasında, başta bölgesel güvenlik, terörle mücadele, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçların önlenmesi ile ekonomik ve kültürel alanlar olmak üzere çeşitli konularda işbirliğinin geliştirmesini öngörülüyor.
Türkiye için önemli fırsatlar barındırıyor
ŞİÖ üyesi ülkeler dünya nüfusunun yaklaşık yarısını içeriyor. Örgütün üyeleri aynı zamanda dünya ekonomisinin büyük bir bölümünü oluşturuyor. Bu açıdan “Yeniden Asya” açılımı gibi stratejik adımlar atan Türkiye için de örgüt önemli fırsatlar barındırıyor.Türkiye’nin ŞİÖ ile yakınlaşması ise yeni bir durum değil. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2013’te, “AB bizi unutmak istiyor ama çekiniyor unutamıyor. Halbuki bir açıklasa biz rahatlayacağız. Oyalayacağına bizi, açıklasın biz de işimize bakalım. Geçenlerde Sayın Putin’e ‘Bizi Şangay Beşlisi içine alın’ dedim. Biz de AB’ye ‘allahaısmarladık’ diyelim, ayrılalım oradan” açıklamasında bulunmuştu. 2016’da da “Türkiye’nin Şanghay Beşlisi içinde yer alması, çok rahat hareket etmesini sağlar” ifadelerini kullanmıştı.
Kaynak: /sputniknews / Turan Salcı